อลิงฺคนาม

อถาลิงฺเคสุ นาเมสุ ตุมฺหมฺหสทฺทา วุจฺจนฺเตฯ

เตสํ ปนาลิงฺคตฺตา ตีสุ ลิงฺเคสุ สมานรูปํฯ ‘‘ตุมฺหมฺห’’อิติ ฐิเต สฺยาทฺยุปฺปตฺติฯ

‘‘สวิภตฺตีนํ, ตุมฺหมฺหาก’’นฺติ อธิกาโรฯ

[232] ตฺวมหํ สิมฺหิ จฯ

สพฺเพสํ ตุมฺหอมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยถากฺกมํ ตฺวํอหํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ สิมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ จสทฺเทน ตุมฺหสฺส ตุวญฺจ โหติฯ ตฺวํ ปุมา, ตฺวํ อิตฺถี, ตฺวํ นปุํสกํ, ตุวํ สตฺถา วาฯ อหํ ปุมา, อหํ อิตฺถี, อหํ นปุํสกํฯ

พหุวจเน ‘‘สพฺพนามการเต ปฐโม’’ติ เอกาโรฯ ตุมฺเห ติฏฺฐถ, ภิยฺโย อมฺเห มเหมเสฯ

‘‘อมฺหสฺสา’’ติ วตฺตเตฯ

[233] มยํ โยมฺหิ ปฐเมฯ

สพฺพสฺส อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มยํอาเทโส โหติ โยมฺหิ ปฐเมฯ มยํ คจฺฉามฯ

เอตฺถ จ เอกสฺมิมฺปิ คารวพหุมาเนน พหุตฺตสมาโรปา พหุวจนํ โหติฯ

‘‘อํมฺหี’’ติ วตฺตเตฯ

[234] ตวํ มมญฺจ นวาฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตวํ มมํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ นวา ยถากฺกมํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ ตวํ, มมํ ปสฺสฯ

[235] ตํ มมํมฺหิฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตํ มํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ ตํ, มํฯ

[236] ตุมฺหสฺส ตุวํ ตฺวมํมฺหิฯ

สพฺพสฺส ตุมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส ตุวํตฺวํอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ ตุวํ ตฺวํฯ

พหุวจเน ‘‘ตุมฺหมฺเหหิ, อาก’’นฺติ จ วตฺตเตฯ

[237] วา ยฺวปฺปฐโมฯ

ตุมฺหมฺเหหิ ปโร อปฺปฐโม โย อากํ โหติ วาฯ ตุมฺหากํ ปสฺสามิ, ตุมฺเห ปสฺสามิ, อมฺหากํ ปสฺสสิ, อมฺเห ปสฺสสิฯ

[238] นามฺหิ ตยา มยาฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยา มยาอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ นามฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ

[239] ตยาตยีนํ ตกาโร ตฺวตฺตํ วาฯ

ตยา ตยิอิจฺเจเตสํ ตกาโร ตฺวตฺตมาปชฺชเต วาฯ ตฺวยา ตยา, มยา, ตุมฺเหหิ ตุมฺเหภิ, อมฺเหหิ อมฺเหภิฯ

‘‘สสฺมิํ, วา’’ติ วตฺตเตฯ

[240] สสฺสํฯ

ตุมฺหมฺเหหิ สสฺส วิภตฺติสฺส อมาเทโส โหติ วาฯ ตุมฺหํ, อมฺหํ ทียเตฯ

[241] ตว มม เสฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยถากฺกมํ ตวมมอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ เส วิภตฺติมฺหิ, วิกปฺเปนายํ วิชฺฌนฺตรสฺส วิชฺชมานตฺตาฯ

‘‘เส’’ติ วตฺตเตฯ

[242] ตุยฺหํ มยฺหญฺจฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ยถากฺกมํ ตุยฺหํมยฺหํอิจฺเจเต อาเทสา จ โหนฺติ เส วิภตฺติมฺหิฯ ตว, มม ตุยฺหํ, มยฺหํ วา ทียเตฯ

[243] อมฺหสฺส มมํ สวิภตฺติสฺส เสฯ

สพฺพสฺเสว อมฺหสทฺทสฺส สวิภตฺติสฺส มมํอาเทโส โหติ เส วิภตฺติมฺหิฯ มมํ ทียเตฯ

‘‘สสฺส’’นฺติ อิโต สีหคติยา ‘‘อ’’มิติ วตฺตเตฯ

[244] ตุมฺหมฺเหหิ นมากํฯ

ตุมฺหมฺเหหิ ปรสฺส นํวจนสฺส อากมิจฺจาเทโส โหติ, อญฺจฯ ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา อมฺหสฺส กฺวจิ อสฺมาเทโสฯ ตุมฺหํ ตุมฺหากํ, อมฺหํ อมฺหากํ อสฺมากํ วาฯ

ปญฺจมิยํ ‘‘อมฺหตุมฺหนฺตุราช’’อิจฺจาทินา สฺมาวจนสฺส นาภาวาติเทโสฯ ตยา, มยา อเปติ, ตุมฺเหหิ, อมฺเหหิ ตุมฺเหภิ อมฺเหภิ, ตุมฺหํ อมฺหํ ตว มม, ตุยฺหํ, มยฺหํ มมํ ปริคฺคโห, ตุมฺหํ ตุมฺหากํ, อมฺหํ อมฺหากํ อสฺมากํ ธมฺมตาฯ

‘‘สฺมิํมฺหี’’ติ วตฺตเตฯ

[245] ตุมฺหมฺหากํ ตยิ มยิฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ตยิ มยิอิจฺเจเต อาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ สฺมิํมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ ตการสฺส ตฺวตฺตํฯ ตฺวยิ ตยิ มยิ, ตุมฺเหสุ อมฺเหสุฯ

เตสํ เอว ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ ปทโต ปเรสํ กฺวจิ อาเทสนฺตรวิธาเน รูปเภโทฯ

‘‘นวา’’ติ อธิกาโรฯ

[246] ปทโต ทุติยาจตุตฺถีฉฏฺฐีสุ โว โนฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ โว โนอาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ ทุติยาจตุตฺถีฉฏฺฐีสุ พหุวจเนสุ นวาฯ เอตฺถ จ ‘‘เอกวจเนสู’’ติ วกฺขมานตฺตา ‘‘พหุวจเนสู’’ติ ลทฺธํฯ ปหาย โว คมิสฺสามิ, มา โน อชฺช วิกนฺติํสุ, ธมฺมํ โว ภิกฺขเว เทสิสฺสามิ, สํวิภเชถ โน รชฺเชน, ตุฏฺโฐสฺมิ โว ปกติยา, สตฺถา โน ภควา อนุปฺปตฺโตฯ

นวาติ กิํ? ภยํ ตุมฺหาก โน สิยา, เอโส อมฺหากํ สตฺถาฯ

‘‘ปทโต, จตุตฺถีฉฏฺฐีสู’’ติ วตฺตเตฯ

[247] เตเมกวจเนสุ จฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ เต เมอาเทสา โหนฺติ ยถากฺกมํ จตุตฺถีฉฏฺฐีสุ เอกวจเนสุ นวาฯ ททามิ เต คามวรานิ ปญฺจ, ททาหิ เม คามวรํ, อิทํ เต รฏฺฐํ, อยํ เม ปุตฺโตฯ

นวาติ กิํ? อิทํ จีวรํ ตุยฺหํ วิกปฺปนตฺถาย ทมฺมิ, สุณาถ วจนํ มมฯ

นวาธิการโต เจตฺถ,

โว โน เต เมติ เย อิเม;

ปาทาโท จ จ วา เอวา-

ทิโยเค จ น โหนฺติ เตฯ

ยถา –

น โสจามิ น โรทามิ, ตว สุตฺวาน มาณว;

ตุยฺหญฺจาปิ มหาราช, มยฺหญฺจ รฏฺฐวฑฺฒนฯ

เอวมิทํ ทีฆมทฺธานํ สนฺธาวิตํ สํสริตํ มมญฺเจว ตุมฺหากญฺจาติฯ

ปทโตติ กิํ? ตว ญาติ, มม ญาติฯ

‘‘เต เม’’ติ วตฺตเตฯ

[248] น อํมฺหิฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ เต เมอาเทสา น โหนฺติ อํมฺหิ วิภตฺติมฺหิฯ ปสฺเสยฺย ตํ วสฺสสตํ อาโรคฺยํฯ โส มมพฺรวีติฯ

‘‘เตเมกวจเน’’ติ วตฺตเตฯ

[249] วา ตติเย จฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ เต เม อาเทสา โหนฺติ วา ยถากฺกมํ ตติเยกวจเน ปเร ฯ กตํ เต ปาปํ, กตํ ตยา ปาปํ, กตํ เม ปุญฺญํ, กตํ มยา ปุญฺญํฯ

‘‘วา, ตติเย’’ติ จ วตฺตเตฯ

[250] พหุวจเนสุ โว โนฯ

สพฺเพสํ ตุมฺห อมฺหสทฺทานํ สวิภตฺตีนํ ปทสฺมา ปเรสํ โว โนอาเทสา โหนฺติ วา ยถากฺกมํ ตติยาพหุวจเน ปเรฯ กตํ โว กมฺมํ, กตํ โน กมฺมํฯ

พหุวจนนิทฺเทเสน กฺวจิ โยมฺหิ ปฐเม จ โว โน โหนฺติฯ คามํ โว คจฺเฉยฺยาถ, คามํ โน คจฺเฉยฺยามฯ

ตถา ปญฺจาทีนมฏฺฐารสนฺตานํ, กติสทฺทสฺส จาลิงฺคตฺตา ติลิงฺเคปิ สมานรูปํ, อลิงฺคตฺตา เอว ปญฺจาทิโต อิตฺถิปฺปจฺจยาภาโวฯ

‘‘ปญฺจ โย’’อิตีธ –

‘‘โยสุ ทฺวินฺนํ ทฺเว จา’’ติ อิโต ‘‘โยสู’’ติ วตฺตเต, ‘‘อิตฺถิปุมนปุํสกสงฺขฺย’’นฺติ จฯ

[251] ปญฺจาทีนมกาโรฯ

อนฺตาเปกฺขายํ ฉฏฺฐี, ปญฺจาทีนํ อฏฺฐารสนฺตานํ สงฺขฺยานํ อิตฺถิปุมนปุํสเก วตฺตมานานมนฺตสฺส สวิภตฺติสฺส อกาโร โหติ โยสุ ปเรสุฯ อา เออาเทสาปวาโทยํ, ปญฺจกฺขนฺธา, ปญฺจ คติโย, ปญฺจ อินฺทฺริยานิฯ เอวํ ทุติยายญฺจฯ

‘‘สุนํหิสู’’ติ วตฺตเตฯ

[252] ปญฺจาทีนมตฺตํฯ

ปญฺจาทีนมฏฺฐารสนฺตานํ สงฺขฺยานมนฺโต อตฺตมาปชฺชเต สุ นํ หิอิจฺเจเตสุ ปเรสุฯ เอตฺตทีฆาปวาโทยํฯ

ปญฺจหิ ปญฺจภิ , ปญฺจนฺนํ, ปญฺจหิ ปญฺจภิ, ปญฺจนฺนํ, ปญฺจสุฯ เอวํ ฉ ส ตฺต อฏฺฐนว ทสสทฺทาฯ

‘‘เอกญฺจ ทส จา’’ติ อตฺเถ ทฺวนฺทสมาเส, ‘‘เอเกน อธิกา ทสา’’ติ อตฺเถ ตปฺปุริเส วา กเต

‘‘สงฺขฺยาเน’’ติ วตฺตเตฯ

[253] ทฺเวกฏฺฐานมากาโร วาฯ

ทฺวิเอกอฏฺฐอิจฺเจเตสมนฺโต อากาโร โหติ วา สงฺขฺยาเน อุตฺตรปเท ปเรฯ ววตฺถิตวิภาสายํฯ เอกาทส, ทฺวาทส, อฏฺฐารสฯ

สงฺขฺยาเนติ กิมตฺถํ? เอกทนฺโต, ทฺวิทนฺโต, อฏฺฐตฺถมฺโภฯ

‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ

[254] เอกาทิโต ทสฺส ร สงฺขฺยาเนฯ

เอกาทิโต สงฺขฺยาโต ปรสฺส ทสสฺส อาทิสฺส ทสฺส รกาโร โหติ วา สงฺขฺยาเนฯ เสสํ สมํฯ เอการส, เอกาทสฯ

ทฺเว จ ทส จ, ทฺวีหิ วา อธิกา ทสาติ ทฺวิทส อิตีธ –

‘‘วา’’ติ วตฺตเตฯ

[255] วีสติทเสสุ พา ทฺวิสฺส ตุฯ

วีสติ ทสอิจฺเจเตสุ ปเรสุ ทฺวิสทฺทสฺส พา โหติ วาฯ ตุสทฺเทน ติํสายมฺปิฯ รกาโร, อาตฺตญฺจฯ พารส, ทฺวาทสฯ

ตโย จ ทส จ, ตีหิ วา อธิกา ทสาติ เตรสฯ เอตฺถ ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา ติสทฺทสฺส เตอาเทโส อานวุติยาฯ

จตฺตาโร จ ทส จ, จตูหิ วา อธิกา ทสาติ จตุทฺทส อิจฺจตฺร –

‘‘คณเน, ทสสฺสา’’ติ จ วตฺตเตฯ

[256 . จตูปปทสฺส โลโป ตุตฺตรปทาทิ จสฺส จุ โจปิ นวาฯ

คณเน ทสสฺสาทิมฺหิ ฐิตสฺส จตุอิจฺเจตสฺส อุปปทสฺส ตุสทฺโท โลโป โหติ, อุตฺตรปทาทิมฺหิ ฐิตสฺส จตูปปทสฺส จการสฺส จุ โจอาเทสา โหนฺติ นวาฯ จุทฺทส, โจทฺทส, จตุทฺทสฯ

อปิคฺคหเณน อนุปปทสฺสาปิ คณเน ปทาทิจการสฺส โลโป, จุ โจ โหนฺติ นวาฯ ยถา – ตาลีสํ, จุตฺตาลีสํ, โจตฺตาลีสํ, จตฺตาลีสํฯ

ปญฺจ จ ทส จ, ปญฺจหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ ปญฺจทสฯ ‘‘เตสุ วุทฺธี’’ติอาทินา ปญฺจสทฺทสฺส ทส วีสตีสุ กฺวจิ ปนฺนปณฺณอาเทสาฯ ปนฺนรส, ปณฺณรสฯ

ฉ จ ทส จ, ฉหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ ฉทส อิตีธ –

‘‘ฉสฺสา’’ติ วตฺตเตฯ

[257] ทเส โส นิจฺจญฺจฯ

ฉอิจฺเจตสฺส สงฺขฺยาสทฺทสฺส นิจฺจํ โส โหติ ทเส ปเรฯ

‘‘สงฺขฺยานํ, วา’’ติ จ วตฺตเตฯ

[258] ล ทรานํฯ

สงฺขฺยานํ ทการรการานํ ลการาเทโส โหติ วาฯ

ลฬานมวิเสโส ฯ ววตฺถิตวิภาสตฺโถยํ วาสทฺโท, เตน ‘‘โสฬส’’ อิติ นิจฺจํ, ‘‘เตฬส, เตรส, จตฺตาลีสํ, จตฺตารีส’’มิติ วิภาสา, ทส ปนฺนรสาทีสุ น จ โหติฯ

สตฺต จ ทส จ, สตฺตหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ สตฺตรส, สตฺตทสฯ

อฏฺฐ จ ทส จ, อฏฺฐหิ วา อธิกา ทสาติ อตฺเถ อฏฺฐทส อิตีธ อาตฺเต กเต –

‘‘วา, ทสฺส, ร, สงฺขฺยาเน’’ติ จ วตฺตเตฯ

[259] อฏฺฐาทิโต จฯ

อฏฺฐาทิโต จ ทสสทฺทสฺส ทการสฺส รกาโร โหติ วา สงฺขฺยาเนฯ อฏฺฐารส, อฏฺฐาทสฯ

อฏฺฐาทิโตติ กิํ? จตุทฺทสฯ

กติสทฺโท พหุวจนนฺโตว, ‘‘กติ โย’’ อิตีธ

นิจฺจํ โยโลปาทิ, รสฺสตฺตํ, กติ ติฏฺฐนฺติ, กติ ปสฺสสิ, กติหิ กติภิ, กตินํ, กติหิ กติภิ, กตินํ, กติสุฯ

อลิงฺคนามํ นิฏฺฐิตํฯ

วิภตฺติปฺปจฺจยวิธาน

อถ วิภตฺติปฺปจฺจยนฺตา วุจฺจนฺเตฯ

เตสํ ปนาลิงฺคตฺตา, นิปาตตฺตา จ ติลิงฺเค, วจนทฺวเย จ สมานํ รูปํฯ

ปุริสสฺมา, ปุริเสหิ วาติ อตฺเถ –